Αντιλήψεις και στάσεις της κοινότητας απέναντι στους ψυχικά πάσχοντες και στην ψυχική νόσο. 

Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στο στίγμα, στις στάσεις και στις αντιλήψεις της κοινότητας για την ψυχική νόσο και τον ψυχικά πάσχοντα. Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος έγινε με κριτήριο την αναγνώριση ότι οι ψυχικές διαταραχές είναι ευρέως διαδεδομένες, προκαλούν πόνο τόσο σε ατομικό όσο και σε οικογενειακό επίπεδο και συνάμα επηρεάζουν οικονομικά την κοινωνία.

 

 

ΣΤΙΓΜΑ

Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει

Γλώσσα που Πληγώνει

Τρελός                           Ψυχάκιας                             Σχιζοφρενής

               Ψυχοπαθής                         «για δέσιμο»                            παρανοϊκός

μανιακός                     ψυχασθενής                             παλαβός     μουρλός,……

 

Γλώσσα που Σέβεται

Ψυχική ασθένεια                     ψυχική νόσος                       ψυχική διαταραχή                                

άτομο με σχιζοφρένεια                                 άτομο με ψυχική ασθένεια,…..

 

Το Κοινωνικό Στίγμα δείχνει έλλειψη σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια :Πληγώνει. πονάει, τιμωρεί και ταπεινώνει τον άνθρωπο.

 

Το Ελληνικό Πρόγραμμα κατά του Στίγματος των Ψυχικών Διαταραχών, Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.

KEΦΑΛΑΙΟ I 

Πρόλογος

Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στο στίγμα, στις στάσεις και στις αντιλήψεις της κοινότητας για την ψυχική νόσο και τον ψυχικά πάσχοντα. Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος έγινε με κριτήριο την αναγνώριση ότι οι ψυχικές διαταραχές είναι ευρέως διαδεδομένες, προκαλούν πόνο τόσο σε ατομικό όσο και σε οικογενειακό επίπεδο και συνάμα επηρεάζουν οικονομικά την κοινωνία. Εκτός, όμως, από το οικονομικό κόστος, η κοινωνία επιβαρύνεται και με το ηθικό στίγμα της ανάλγητης στάσης της στα «διαφορετικά» μέλη της. Η αρνητική αυτή κοινωνική αντίδραση, το στίγμα, συμβάλλει στην κρατική και κοινωνική παραμέληση, στη συρρίκνωση των ατομικών δικαιωμάτων και στην περιθωριοποίηση.

Στο πρώτο μέρος γίνεται μία προσπάθεια προσδιορισμού των εννοιών στάσεις, ψυχική ασθένεια, κοινωνικό στίγμα, προκατάληψη, στερεότυπα και διάκριση ενώ στη συνέχεια παρουσιάζονται οι αντιλήψεις των ανθρώπων για τα άτομα με ψυχικές διαταραχές.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι συνέπειες του στίγματος τόσο στον ίδιο τον ασθενή όσο και στην οικογένειά του καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισής του, είτε μέσω εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, είτε μέσω κάποιων νομικών και πολιτικών πρωτοβουλιών, είτε μέσω της εκπαίδευσης των οικογενειών τους.

Τέλος, παρουσιάζονται τα προγράμματα και οι φορείς που ασχολούνται με την καταπολέμηση του στίγματος τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε τοπικό επίπεδο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ II.

A. Στάσεις

Οι στάσεις αντιπροσωπεύουν τον κεντρικό άξονα της αντίληψης των κοινωνικών φαινομένων από την πλευρά του ανθρώπου, επειδή κατευθύνουν τη συμπεριφορά του ατόμου στις συναλλαγές του με τον συνάνθρωπό του, την οικογένειά του, το χώρο της εργασίας και γενικά με όλους τους φορείς της κοινωνίας. Η μελέτη των στάσεων βασίζεται στην ανάλυση της αντίληψης των κοινωνικών φαινομένων από την πλευρά του ατόμου – πως δηλαδή το άτομο βλέπει τα διάφορα κοινωνικά στοιχεία στον περίγυρό του. (Δ.Γεώργας,1995).

Οι στάσεις συμπεριλαμβάνουν το στοιχείο της σταθερότητας. Οι στάσεις μας είναι σταθερές, δεν αλλάζουν εύκολα και αντιστέκονται στην αλλαγή. Επίσης, μία σημαντικότατη προϋπόθεση, όσον αφορά την διαμόρφωση των στάσεων είναι ότι μαθαίνονται από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον. Δηλαδή, τόσο η εκμάθηση των στάσεων, όσο και η αλλαγή των στάσεων εξηγούνται με βάση κάποιες θεωρίες της μάθησης. Ορισμένοι ερευνητές βασίζονται σε συμπεριφοριστικές εξηγήσεις, με επίκεντρο το ρόλο της ενίσχυσης. Άλλοι ερμηνεύουν τα ίδια φαινόμενα με βάση τη μιμητική θεωρία της μάθησης. Τέλος, άλλοι ερευνητές χρησιμοποιούν έννοιες της γνωστικής θεωρίας της μάθησης. Ταυτόχρονα, οι ερευνητές ενδιαφέρονται για τους κοινωνικούς φορείς που διαμορφώνουν τις στάσεις. Ο πρωταρχικός κοινωνικός φορέας είναι η οικογένεια. Από τον πατέρα του, τη μητέρα του και από άλλους στενούς συγγενείς, θα μάθει το μικρό παιδί τις στάσεις για διάφορα θέματα. Καθώς μεγαλώνει και αρχίζει το σχολείο, τόσο ο δάσκαλός του, όσο και οι φίλοι του θα επηρεάσουν τις στάσεις του, παρόλο που οι στάσεις που διαμορφώνονται από την οικογένεια είναι οι πιο βαθιά ριζωμένες και επομένως είναι και πιο δύσκολο να αλλάξουν. Ένας σημαντικότατος και ισχυρός κοινωνικός φορέας της σύγχρονης κοινωνίας είναι τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Ο τύπος μπορεί να διαμορφώσει γνώμες, μέσω της οπτικής διόδου. Το ραδιόφωνο επηρεάζει την κοινή γνώμη μέσω της ακουστικής διόδου οπότε έχει ένα πλατύτερο ακροατήριο σε σχέση με τον τύπο. Ωστόσο, το πιο ισχυρό μέσο μαζικής πληροφόρησης, όσον αφορά τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης είναι σαφώς η τηλεόραση, η οποία δρα συγχρόνως μέσω της οπτικής και της ακουστικής διόδου. (Δ. Γεώργας, 1995).

Β. Ορισμοί των στάσεων

Ο διακεκριμένος Αμερικανός ψυχολόγος Gordon Alport, 1935, έδωσε τον εξής ορισμό στην έννοια στάση: «… νοερή και νευρική κατάσταση ετοιμότητας, η οποία είναι οργανωμένη με βάση εμπειρίες, ώστε να κατευθύνει και να επηρεάζει δυναμικά τις αντιδράσεις του ατόμου προς αντικείμενα και συνθήκες με τις οποίες συσχετίζεται».

Η σύγχρονη κοινωνική ψυχολογία αναφέρει : Με τη χρήση της έννοιας στάση προς κάποιο αντικείμενο, ιδέα ή πρόσωπο, εννοείται ένα διαρκές σύστημα με γνωστικό στοιχείο, συναισθηματικό στοιχείο, και τέλος, με κάποια τάση προς την έκφραση συμπεριφοράς. (Δ.Γεώργας, 1995).              

Γ. Οι τρεις διαστάσεις των στάσεων              

Γνωστική Διάσταση

Ο Bruner, 1956, αναφέρεται στις γνωστικές λειτουργίες που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη νοημοσύνη και συγκεκριμένα στην ανθρώπινη νοερή δυνατότητα να αντιλαμβάνεται και να κατηγοριοποιεί σαν ενιαία, όμοια αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.(Δ. Γεώργας, 1995).

Μία δεύτερη διάσταση του γνωστικού στοιχείου των στάσεων ονομάζεται από τον Rokeach, 1968, κεντρικότητα. Ο Sherif, 1965, αναφέρεται στο ίδιο θέμα αλλά το ονομάζει εγωκεντρικότητα. Με τους όρους αυτούς εννοείται ότι ορισμένες στάσεις είναι πιο κεντρικές, πιο ουσιαστικές, πιο βαθιά ριζωμένες στο εγώ του ανθρώπου. Ο Rokeach θα έλεγε ότι οι στάσεις «είμαι άνδρας» ή « είμαι έλληνας», είναι πιο κεντρικές για το άτομο, επειδή αφενός η κοινωνία μπορεί να επιβεβαιώσει την εγκυρότητα της στάσης και αφετέρου το ίδιο το άτομο θεωρεί ότι οι στάσεις αυτές είναι ουσιώδεις για το ίδιο. Ο Sherif προσθέτει ότι οι δύο στάσεις αυτές είναι στενά συνδεδεμένες με το εγώ του ατόμου με αποτέλεσμα: I. o ίδιος να ταυτίζεται ολοκληρωτικά με τις στάσεις του και ΙΙ. να υπερασπίζεται με πάθος τις στάσεις του, όταν κάποιος του τις αμφισβητεί. (Δ. Γεώργας, 1995).

Ο Τριάντης, 1964, επισημαίνει μια τρίτη διάσταση των στάσεων την πολιτιστική. Δηλαδή, οι γνωστικές κατηγορίες που αναφέρονται σαν στάσεις, ορίζονται διαφορετικά ανάλογα με την κοινωνία. Ο όρος υποκειμενικός πολιτισμόςτου Τριάντη αναφέρεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τις κάθε κοινωνίας που απαρτίζουν κάποια συγκεκριμένη γνωστική κατηγορία ή στάση. (Δ. Γεώργας, 1995).

Συναισθηματική Διάσταση

Εκτός από το γνωστικό περιεχόμενο, το συναισθηματικό στοιχείο αποτελεί τη δεύτερη διάσταση των στάσεων. Η κάθε στάση ενδέχεται να διεγείρει θετικά, ουδέτερα ή αρνητικά συναισθήματα στο άτομο. Υποτίθεται ότι η συναισθηματική διάσταση των στάσεων είναι αποτέλεσμα της μάθησης- δηλαδή η συναισθηματική αντίδραση έχει συνδεθεί με τη στάση κάτω από συνθήκες ενίσχυσης, ή κάτω από την επίδραση κάποιας κοινωνικής παραμέτρου. Με τον όρο συναισθηματική αντίδραση εννοείται τόσο η συνειδητοποίηση και η περιγραφή τις συναισθηματικής κατάστασης από το ίδιο το άτομο, όσο και η μέτρηση των αντιδράσεων του αυτόνομου νευρικού συστήματος. (Δ. Γεώργας, 1995).

Η Διάσταση της Συμπεριφοράς

Η τρίτη διάσταση των στάσεων αφορά την συμπεριφορά.   Ο Τριάντης θεωρεί ότι η συμπεριφορά του ατόμου, ως προς τις στάσεις που έχει, βασίζεται σε δυο διαστάσεις : θετικά ή αρνητικά συναισθήματα και επιθυμία ή αποφυγή επαφής. Θεωρεί επίσης ότι η τάση συμπεριφοράς του ατόμου, η πραγματική του συμπεριφορά , βρίσκεται σε άμεση σχέση με τους κανόνες συμπεριφοράς της κοινωνίας – δηλαδή τους προσδιορισμένους από την κοινωνία κανόνες της πρέπουσας συμπεριφοράς. (Δ. Γεώργας, 1995).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ III.

A.Ψυχική ασθένεια:

Περιγράφει ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων και εμπειριών που προκαλούν προβλήματα στη σκέψη, στο συναίσθημα και στη συμπεριφορά του ανθρώπου αλλά και στην επικοινωνία του με τους άλλους. Η ψυχική ασθένεια μπορεί να προσβάλει άτομα κάθε ηλικίας, παιδιά, εφήβους, ενήλικες και ηλικιωμένους και μπορεί να παρουσιαστεί σε κάθε οικογένεια. Περιλαμβάνει μία ετερογενή ομάδα νόσων από την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές ή τις φοβίες, μέχρι την πιο σοβαρή, που είναι η σχιζοφρένεια.( Οικονόμου-Λαλιώτη Μαρίνα, 2003)

Τα πράγματα άλλαξαν και αυτό χάρις στην ανάπτυξη της ψυχοφαρμακολογίας που προσέφερε τη δυνατότητα ελέγχου και αντιμετώπισης των βασικών συμπτωμάτων της ψυχικής νόσου. Το σκηνικό της ψυχικής ασθένειας και η εικόνα του ψυχικά αρρώστου άλλαξε ακόμα πιο σημαντικά τα τελευταία χρόνια με την ακόμη μεγαλύτερη πρόοδο της ψυχοφαρμακολογίας, την παράλληλη χρήση πολλών και ποικίλων ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων και τη δημιουργία σύγχρονων ψυχιατρικών υπηρεσιών μέσα στην κοινότητα.

Παρόλη, όμως, την επιστημονική πρόοδο και εξέλιξη στις μεθόδους αντιμετώπισης και θεραπείας, η ψυχική ασθένεια εξακολουθεί να είναι συνώνυμη με την τρέλα, το ανεξήγητο, το μυστηριώδες, το τρομακτικό και να συνοδεύεται από πολλές λαθεμένες απόψεις, προκαταλήψεις, δοξασίες και φόβους που της προσδίδουν το χαρακτήρα του μύθου και το στοιχείο του στίγματος. (Οικονόμου-Λαλιώτη Μαρίνα, 2003).

B.Κοινωνικό στίγμα:

Στο Μεσαίωνα στιγμάτιζαν κατά τρόπο εμφανή το σώμα των εγκληματιών, ενώ κατά τη διάρκεια των αιώνων η σημασία του στίγματος διαφοροποιήθηκε και κατέληξε να σημαίνει κάποιο κακό σημάδεμα. Τα τελευταία χρόνια, η λέξη «στίγμα» χρησιμοποιείται κυρίως για να δείξει ότι ορισμένες ασθένειες, όπως η φυματίωση, ο καρκίνος και ιδίως η ψυχική ασθένεια, καθώς και τα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές που τις συνοδεύουν, εγείρουν προκαταλήψεις «εναντίον» των ατόμων που πάσχουν από αυτές. (Οικονόμου-Λαλιώτη Μαρίνα, 2003).

Ο Goffman, το 1963,όρισε το στίγμα ως μια ανεπιθύμητη , δυσφημιστική ιδιότητα που στερεί από κάποιον το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής αποδοχής, ενώ ταυτόχρονα τον αναγκάζει να προσπαθεί να κρύψει, όταν είναι δυνατόν, την αιτία που προκαλεί αυτήν την αντιμετώπιση.

Στην ελληνική γλώσσα «στίγμα» σημαίνει «σημάδι»,ένα σημάδι με το οποίο η κοινωνία διαχωρίζει αυτούς που θέλει να στιγματίσει. Σημαίνει οτιδήποτε προκαλεί ντροπή ή κοινωνική καταδίκη. (Γ.Μπαμπινιώτης, 2002).

Το στίγμα ως κοινωνική έννοια εμπεριέχει το στοιχείο της ετικετοποίησης και σχετίζεται με την απόρριψη της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς. Είναι κάτι που συνοδεύει ένα άτομο και υπονομεύει ριζικά την κοινωνική θέση του. Είναι ένα ανεξίτηλο σημάδι ντροπής ή απαξίας. Πολλά άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές φαίνονται διαφορετικά εξ αιτίας των συμπτωμάτων τους ή των παρενεργειών της φαρμακευτικής αγωγής. Οι άλλοι μπορεί να διακρίνουν τις διαφορές, να μην τις κατανοούν , να αισθάνονται άβολα και να αντιδρούν αρνητικά προς τα άτομα αυτά.

(Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Σήμερα, η διάχυση του στίγματος έχει ξεπεράσει τα όρια της νοσολογίας και αναφέρεται στις διακρίσεις και τις προκαταλήψεις έναντι της σωματικής κατασκευής (κυρίως του βάρους), του γυναικείου φύλου, της φυλής, της σεξουαλικής ιδιαιτερότητας κ.λ.π. Η ενασχόληση των οικονομικών επιστημών με την έννοια του στίγματος έχει δώσει πρόσθετα αποτελέσματα, στρέφοντας το ενδιαφέρον προς νέες, οικονομικές πηγές στίγματος (π.χ. μακροχρόνια ανεργία, πτώχευση). Σε γενικές γραμμές, οι συνέπειες του στίγματος είναι κοινωνικές (άδικη μεταχείριση και διακρίσεις). (Α. Καραβάτος, Χ. Ανδρέου,2004).

Οι Schulze και Angermeyer, κωδικοποιώντας πρόσφατα τις εμπειρίες των ασθενών με σχιζοφρένεια, των θεραπόντων ιατρών και των συγγενών τους, μέσα από συζητήσεις σε ομάδες, προσδιόρισαν τέσσερις διαστάσεις του στίγματος:

1. ως προς τις διαπροσωπικές σχέσεις, με περιορισμό των κοινωνικών επαφών,
2. ως προς τις κοινωνικές αντιλήψεις για την ψυχική ασθένεια, όπως προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον κινηματογράφο,
3. ως προς τις κοινωνικές δομές, τις πολιτικές αποφάσεις και τις νομικές ρυθμίσεις- π.χ. την έλλειψη και κακή ποιότητα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, σε σχέση με τις υπηρεσίες για τους σωματικά πάσχοντες, και
4. ως προς την προσβασιμότητα σε διάφορους κοινωνικούς ρόλους –επάγγελμα, γάμος κ.λ.π. (Α. Καραβάτος, Χ. Ανδρέου, 2004).

Οι ψυχικά ασθενείς έχουν να αντιμετωπίσουν- εκτός από την ίδια τη νόσο- το κοινωνικό στίγμα, την προκατάληψη και το φόβο της κοινωνίας για το «άλλο» της πρόσωπο. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε , ότι ο φόβος της ψυχικής νόσου μαζί με το φόβο του θανάτου, αποτελούν τους αρχετυπικούς φόβους του ανθρώπου. Και οι δυο αυτοί φόβοι συνδέονται με το στοιχείο της απώλειας, φόβο για την απώλεια της λογικής στη μια περίπτωση και φόβο για την απώλεια της ζωής στην άλλη. Φόβο, σε τελική ανάλυση , για την απώλεια της ουσίας της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης.(Οικονόμου Μαρίνα, 2003).

Τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις είναι τρεις έννοιες που συνδέονται στενά με την κατανόηση του στίγματος.

Τα στερεότυπα είναι συμβολικοί χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στα μέλη μιας ομάδας ανθρώπων (εθνικής, κοινωνικής, κ.λ.π.) και βασίζονται σε γενικεύσεις.

(Γ. Μπαμπινιώτης,2002).

Τα στερεότυπα είναι ένα σύνολο (αρνητικών κατά κανόνα) γνωρισμάτων που αποδίδονται με τρόπο γενικό και μεροληπτικό στα μέλη μιας κατηγορίας προσώπων. Τα στερεότυπα είναι αποτελέσματα γενικεύσεων.(Δ. Γ. Τσαούσης, 1984).

Τα στερεότυπα ορίζονται ως αρνητικές κυρίως κοινωνικές γνωστικές δομές που προκαθορίζουν τη συμπεριφορά μας (για παράδειγμα, η αρνητική πεποίθηση ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα).(Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ, 2004).

Τα στερεότυπα είναι αντιλήψεις που κανείς θεωρεί αυτονόητες και συχνές, χωρίς όμως να κάνει καμία κριτική επεξεργασία μέσα του με αποτέλεσμα αυτές να οδηγούν σε στάσεις. Η διατήρηση των απολύτων αυτών στάσεων εξασφαλίζεται από την ύπαρξη αμυνών και αντιστάσεων που επιστρατεύονται σε κάθε αλλαγή.(Σουμάκη Ευγενία, 2003).

Οι προκαταλήψεις είναι οι γνώμες που διαμορφώνονται εκ των προτέρων, χωρίς επισταμένη μελέτη και εξέταση των πραγμάτων, οπότε συνήθως είναι εσφαλμένες και μεροληπτικές. Ταυτόχρονα σημαίνει τη δυσμενή προδιάθεση απέναντι σε πρόσωπο ή ομάδα, που βασίζεται σε αυθαίρετες γενικεύσεις και στερεότυπες πεποιθήσεις: φυλετικές, εθνικιστικές, θρησκευτικές, κοινωνικές. (Γ. Μπαμπινιώτης, 2002).

Οι προκαταλήψεις δείχνουν την ατομική στάση απέχθειας ή την έμπρακτη εχθρότητα ενάντια σε κάποια άλλη κοινωνική ομάδα.(N.Abercrombie, Hill, Turner, 1991).

Οι προκαταλήψεις είναι οι γνωσιακές και συναισθηματικές αντιδράσεις που αναπτύσσονται όταν ένα άτομο ή μια ομάδα ενστερνίζεται τα αρνητικά στερεότυπα (για παράδειγμα, αποδέχομαι την πεποίθηση ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα και τα φοβάμαι). Οι προκαταλήψεις είναι καταστάσεις που αποκαλύπτουν την ετοιμότητα του ανθρώπου να ενεργήσει αρνητικά απέναντι στο αντικείμενο της προκατάληψης, χωρίς να εξετάσει αν μια τέτοια συμπεριφορά είναι δικαιολογημένη.(Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Οι προκαταλήψεις είναι ιδέες εκ των προτέρων συναισθηματικά φορτισμένες και μη δικαιολογημένες άμεσα από πραγματικές εμπειρίες. Οι ιδέες αυτές , οι γνώμες, οι δοξασίες που διαφεύγουν συχνά της αντικειμενικής πραγματικότητας γίνονται ιδεοληψίες και οι ιδεοληψίες δημιουργούν στερεότυπα.

Ανατρέχοντας στην ιστορία μπορούμε να αναφερθούμε σε ένα γνωστό παράδειγμα. «Πας μη Έλλην βάρβαρος», φράση που συνοψίζει τις ρατσιστικές τάσεις των αρχαίων απέναντι στους ξένους. Η φράση αυτή πηγάζει από άκρατη υπεροψία και παραπέμπει σε φυλετική ανωτερότητα. Όμως, η συνύπαρξη των λαών και η πολυχρωμία πολιτισμών και θρησκειών είναι κάτι αναπόφευκτο. Από εθνικά στερεότυπα λοιπόν δημιουργούνται εθνικές ή ομαδικές προκαταλήψεις, προκαταλήψεις απέναντι σε μειονότητες φυλετικές, θρησκευτικές, ηθικές, ταξικές, πολιτικές και κυρίως κοινωνικές. (Σουμάκη Ευγενία, 2003).

Διάκριση είναι η πολιτική προκαταλήψεων εις βάρος ορισμένων ανθρώπων ή κοινωνικών ομάδων που αποκλίνουν από την πλειοψηφία (ως προς το χρώμα του δέρματος, την καταγωγή, την κοινωνική θέση, τη θρησκεία, τις πολιτικές πεποιθήσεις, τις κοινωνικές πεποιθήσεις, κ.λ.π.). (Γ. Μπαμπινιώτης, 2002).

Διάκριση είναι η συμπεριφορική αντίδραση που ακολουθεί την προκατάληψη (για παράδειγμα, πιστεύω ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα, τα φοβάμαι και αποφεύγω να δουλέψω μαζί τους). Οι διακρίσεις επιτείνουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με κάποια σοβαρή νόσο στην προσπάθειά τους να επανακτήσουν την κοινωνική λειτουργικότητά τους και να ενταχθούν στην κοινωνία. Οι διακρίσεις είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ξεκινάει, όταν κάποιος χαρακτηρίζεται ως διαφορετικός. Στην κοινή γνώμη αναπτύσσονται ποικίλες απόψεις για αυτούς που είναι διαφορετικοί. Πολιτισμικές πρακτικές και ήθη προφανώς επηρεάζουν τον τύπο των απόψεων που αναπτύσσονται. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV.

Συνήθεις εσφαλμένες αντιλήψεις σχετικά με τα άτομα με ψυχικές διαταραχές

• Κανείς δε γιατρεύεται από τη σχιζοφρένεια.
• Η σχιζοφρένεια είναι μία νόσος που δεν αντιμετωπίζεται.
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι συνήθως βίαια και επικίνδυνα.
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι ράθυμα και αναξιόπιστα.
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι τεμπέληδες και άχρηστοι.
• Η σχιζοφρένεια είναι το αποτέλεσμα μιας εσκεμμένης αδυναμίας της βούλησης και του χαρακτήρα(το άτομο θα μπορούσε να το ξεπεράσει αν ήθελε).
• Οτιδήποτε λένε τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι ανόητο.
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι παντελώς ανίκανα να πάρουν λογικές αποφάσεις για τη ζωή τους(π.χ. που να μείνουν).
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι απρόβλεπτα.
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν είναι ικανά για δουλειά.
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια σταδιακά χειροτερεύουν κατά την διάρκεια της ζωής τους.
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι ανίκανα να παντρευτούν και να μεγαλώσουν παιδιά.
• Για τη σχιζοφρένεια υπεύθυνοι είναι οι γονείς.
• Τα άτομα με σχιζοφρένεια υφίστανται τη θεία τιμωρία.(Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V.

Συνέπειες στίγματος

Το στίγμα επιβαρύνει την ψυχική συμπτωματολογία, ανεξαρτήτως πρωταρχικής διάγνωσης και σχετίζεται με την επιδείνωση των δεδομένων που αφορούν στην αποκατάσταση (ανεργία, προβλήματα στέγασης, υποβολή των ασθενών σε ψυχική και σωματική εκμετάλλευση, κοινωνική απομόνωση, επιπτώσεις στην οικογένειά τους). Η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης συνδέεται, επίσης, και με την αυξημένη θνητότητα των σχιζοφρενών, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και άλλων παραγόντων. Πρόσθετη συνέπεια του στίγματος είναι και η αύξηση της επιβάρυνσης που θέτουν οι ψυχικές διαταραχές στη δημόσια υγεία. Ο λόγος είναι απλός. Η διάβρωση της κοινωνικής υπόστασης, του κοινωνικού δικτύου και της αυτοπεποίθησης των ασθενών έχει ως αποτέλεσμα την καθυστερημένη αναζήτηση βοήθειας, την πλημμελή θεραπεία ή την απουσία κάθε θεραπείας, την ελαττωμένη συνεργασιμότητα στη θεραπευτική αγωγή, την παρατεταμένη πορεία της νόσου και τελικά τις νοσηλείες που θα μπορούσαν να αποφευχθούν. (Α. Καραβάτος, Χ. Ανδρέου, 2004).

Αυτό που τελικά επηρεάζει την αυτοπεποίθηση και το επίπεδο της δυσφορίας του ατόμου είναι το υποκειμενικό του βίωμα υποτίμησης και περιθωριοποίησης. Έτσι, η έννοια του εσωτερικευμένου στίγματος υπέχει κεντρική θέση στην ερμηνεία της ψυχολογικής επιβάρυνσης, εξαιτίας του στίγματος. Ο όρος αναφέρεται στην υποτίμηση, τη ντροπή, καθώς και τις συμπεριφορές απόκρυψης και απόσυρσης που αναδύονται, όταν το άτομο εφαρμόζει στον εαυτό του αρνητικά στερεότυπα. Οι απόψεις αυτές αντανακλώνται, κατά την Crocker, στο αυξημένο ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις του στίγματος στην αυτοπεποίθηση, στα αισθήματα αυταξίας, δηλαδή, και αυτοσεβασμού που βρίσκονται στο επίκεντρο της ψυχολογικής ευεξίας, χρωματίζοντας το συναισθηματικό τόνο της καθημερινής εμπειρίας. Η Crocker υποστηρίζει ότι τελικά οι επιπτώσεις του στίγματος στην εικόνα του εαυτού γίνονται αντικείμενο διαπραγμάτευσης, δημιουργούνται και αντιμετωπίζονται κάθε φορά μέσα στην περίσταση. Η έλλειψη αυτοπεποίθησης λόγω του στίγματος δεν αποτελεί σταθερή παραμόρφωση της προσωπικότητας, αλλά αντίθετα αναδύεται κάθε φορά ως συνάρτηση του νοήματος που αποδίδεται στην περίσταση. Το νόημα πάλι εξαρτάται από τις συλλογικές αναπαραστάσεις που φέρει το στιγματισμένο άτομο. Μπορεί αυτές να οδηγούν στην υποτίμηση, μπορεί όμως επίσης και να την εξοστρακίζουν. Σύμφωνα με το μοντέλο της Crocker, η διαδικασία του κοινωνικού στιγματισμού και οι αρνητικές της επιπτώσεις δεν εξαρτώνται απαραιτήτως από τις δράσεις, ίσως ούτε ακόμη από την παρουσία προκατειλημμένων ατόμων. Οι συλλογικές αναπαραστάσεις είναι ευρέως διαδεδομένες στην κοινωνία και δεν απαιτείται η άμεση έκφραση της αρνητικής αξιολόγησης, προκειμένου αυτή να γίνει αντιληπτή από το στιγματισμένο άτομο. Οι συνέπειες του στίγματος μπορεί να είναι σταθερές μεταξύ περιστάσεων, στις οποίες αποδίδεται το ίδιο νόημα, και έτσι να φαίνονται εσωτερικευμένες. Παρόλα αυτά είναι συχνά δυνατή η αλλαγή των χαρακτηριστικών της κατάστασης, κατά τον τρόπο ώστε οι συλλογικές αναπαραστάσεις να χάνουν τη σημασία τους. (Α. Καραβάτος, Χ. Ανδρέου, 2004).

Σύμφωνα με μελέτες που πραγματοποιήθηκαν από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης καθώς και τη Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης «Ψυχαργώς- Β΄ φάση», οι συνέπειες του στίγματος, αναλυτικότερα, αφορούν:

• Προβλήματα στέγασης

Οι ιδιοκτήτες συχνά αρνούνται να μισθώσουν τα σπίτια τους σε άτομα με ψυχιατρικά προβλήματα και υπάρχουν γειτονιές που εμποδίζουν την εγκατάσταση ξενώνων με ψυχικά ασθενείς. Ως αποτέλεσμα, πολλά άτομα με σοβαρές ψυχιατρικές ασθένειες βρίσκονται χωρίς στέγη ή ζουν σε υποβαθμισμένες περιοχές κάτω από άθλιες συνθήκες. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

• Ευκαιρίες απασχόλησης

Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι ψυχικά ασθενείς διαθέτουν σημαντική ικανότητα να εργαστούν, ακόμη και την περίοδο που έχουν συμπτώματα και πολλοί από αυτούς διαθέτουν και ειδικές δημιουργικές δεξιότητες, ένα πολύ μικρό ποσοστό βρίσκει δουλειά κυρίως λόγω της αρνητικής στάσης των εργοδοτών. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

• Κοινωνική απομόνωση

Στις αναπτυγμένες χώρες τα άτομα με μια σοβαρή ψυχική διαταραχή βιώνουν μια ιδιότυπη κοινωνική απομόνωση που οφείλεται όχι μόνο στα συμπτώματα της ασθένειάς τους αλλά και στο κοινωνικό στίγμα. Λίγες επαφές με φίλους, έκπτωση των οικογενειακών και κοινωνικών δεσμών, «ιδρυματισμός στην κοινότητα», είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν την κοινωνική απομόνωση. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

• Αρνητικές επιπτώσεις στην πορεία της νόσου.

Πώς μπορεί το στίγμα που συνοδεύει την ψυχική ασθένεια να επηρεάσει τα συμπτώματα και να διαμορφώσει την πορεία της ασθένειας; Yποστηρίζεται ότι οι ασθενείς που έχουν αποδεχτεί τη διάγνωση της ψυχικής ασθένειας αισθάνονται μια εσωτερική πίεση να πειθαρχήσουν στο στερεότυπο του ανήμπορου και άχρηστου , με επακόλουθο τη μεγαλύτερη κοινωνική απόσυρση και την υιοθέτηση του ρόλου του ανάπηρου. Αναπτύσσει έτσι, συναισθήματα ματαίωσης και απογοήτευσης, ντροπής και ενοχής, οδηγείται στην «εσωστρέφεια», στο ερμητικό κλείσιμο στον «εαυτό του» και σηκώνει μόνος το βαρύ φορτίο της αρρώστιας με το δικό του τρόπο. Ο δρόμος αυτός τον οδηγεί τελικά στην περιθωριοποίηση, την απομόνωση και τον αποκλεισμό. Επιπλέον, συχνά δυσκολεύεται ή δεν τολμά να αναζητήσει βοήθεια γιατί έχει να αντιμετωπίσει το τείχος της προκατάληψης που ορθώνεται μπροστά του. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

• Αρνητικές επιπτώσεις στην οικογένεια

Εκτός από τον ίδιο τον άρρωστο και η οικογένειά του υφίσταται τις συνέπειες του στίγματος. Τα μέλη της οικογένειας είναι αυτά που σηκώνουν ένα τεράστιο συναισθηματικό βάρος από τη νόσο του συγγενή τους. Παράλληλα με το συναισθηματικό βάρος και το βάρος της φροντίδας και της υποστήριξης του ψυχικά αρρώστου έχει πέσει σχεδόν αποκλειστικά στην οικογένεια. Ειδικά τα τελευταία χρόνια με το κίνημα του αποιδρυματισμού και την αντιμετώπιση του αρρώστου έξω από το ίδρυμα, στην κοινότητα, ο ρόλος της οικογένειας γίνεται ακόμη πιο σημαντικός μιας και η οικογένεια αποτελεί το κύριο φυσικό υποστηρικτικό σύστημα για τον άρρωστο και τη βασική και πολλές φορές μοναδική πηγή φροντίδας. Η οικογένεια βιώνει συνολικά τις συνέπειες της κοινωνικής προκατάληψης και αδυνατεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά και να διεκδικήσει αυτά που δικαιούται για λογαριασμό του αρρώστου. Ίσως για αυτό η οικογένεια δε «δημοσιοποιεί» τα προβλήματα που απορρέουν από τη νόσο, δεν οργανώνεται και δε διεκδικεί, προκειμένου να αναζητήσει λύσεις, όπως συμβαίνει με άλλες ομάδες ασθενών. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Η προκατάληψη και ο στιγματισμός όμως δεν περιορίζονται στην οικογένεια αλλά επεκτείνονται ακόμη και στους εντεταλμένους να θεραπεύουν τη νόσο. Ο θεραπευτής ή το ίδρυμα που παρέχει τις ψυχιατρικές υπηρεσίες επιβαρύνονται επίσης από την προκατάληψη, γεγονός που έχει άμεση αντανάκλαση στην ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρονται στους ασθενείς. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Η αντιμετώπιση του ζητήματος του αποστιγματισμού είναι συνεπώς ένα μείζον θέμα. Πρόκειται για το πρώτο βήμα που μπορεί αν όχι να ανατρέψει, τουλάχιστον να αποσταθεροποιήσει την κυριαρχία της προκατάληψης έτσι ώστε να αρχίσει να αλλάζει η στάση της κοινωνίας απέναντι στο πρόβλημα.

Γιατί η προκατάληψη έχει πάντα την ίδια καταγωγή , την άγνοια.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI

 Η αντιμετώπιση του στίγματος

Για να περιορισθούν οι προκαταλήψεις, το στίγμα και οι διακρίσεις που αφορούν τη σχιζοφρένεια είναι αναγκαίο:

1. να καταπολεμηθεί η άγνοια και να αλλάξουν οι απόψεις και οι στάσεις του κοινού μέσα από προγράμματα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης,
2. να αλλάξουν οι νόμοι και οι πολιτικές ρυθμίσεις για να περιορισθούν οι διακρίσεις και να αυξηθεί η νομική προστασία για τους ψυχικά ασθενείς,
3. να βοηθηθούν οι ασθενείς και οι οικογένειες στην καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων τους μέσα από προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης,
4. να βελτιωθούν οι θεραπείες. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Α. Πρωτοβουλίες ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης

Οι εκστρατείες ενημέρωσης σε τοπικό επίπεδο έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικές στη μείωση του στίγματος και των διακρίσεων. Οι έρευνες της «κοινής γνώμης» μπορεί από τη μια πλευρά να αποκαλύπτουν τις αρνητικές απόψεις του κοινού, από την άλλη όμως παρουσιάζουν και ένα ικανοποιητικό βαθμό καλής θέλησης προς τον ψυχικά ασθενή. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι όταν οι γείτονες ενός καινούριου ξενώνα για άτομα με ψυχικές ασθένειες στο Νότιο Λονδίνο, ρωτήθηκαν, τα δύο τρίτα δήλωσαν προθυμία να βοηθήσουν τη νέα αυτή δομή και έδειξαν ενδιαφέρον να μάθουν περισσότερα για την ψυχική ασθένεια. Οι οργανωτές βρήκαν ότι αυτές οι «καλές προθέσεις»μπορούν να αξιοποιηθούν από μια εκστρατεία ενημέρωσης , με σκοπό να ενθαρρυνθούν οι γείτονες για να αναπτύξουν κοινωνικές επαφές με τους ψυχικά ασθενείς- ενοίκους του ξενώνα. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκστρατείας , μοιράστηκε ενημερωτικό υλικό (βιντεοταινίες και έντυπα) και οργανώθηκαν κοινωνικές εκδηλώσεις και συζητήσεις. Η εκστρατεία αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του φόβου και της αρνητικής κοινωνικής αντίδρασης και αύξησε τις επαφές μεταξύ των ενοίκων του ξενώνα και των νέων τους γειτόνων. Το 13% των γειτόνων έκανε φιλίες με τους ασθενείς και τους κάλεσε στο σπίτι, ενώ αυτό δε συνέβη με τους γείτονες άλλων περιοχών, όπου δεν έγινε αντίστοιχη ενημερωτική εκστρατεία. Οι εκστρατείες που έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των επαφών με τους ασθενείς , όπως είναι αναμενόμενο, δημιουργούν μια ευνοϊκότερη στάση, αφού η προσωπική επαφή με τον ψυχικά ασθενή έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με τη μεγαλύτερη ανοχή απέναντί του. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης για την προαγωγή της υγείας έχουν σκοπό να ευαισθητοποιήσουν και να πληροφορήσουν το κοινό. Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης πρέπει να στηρίζονται σε μια υποδομή που θα συνδέει το κοινό με τις πηγές πληροφόρησης και υποστήριξης – για παράδειγμα, μια γραμμή επικοινωνίας με ένα εύκολο στη μνημόνευση νούμερο τηλεφώνου όπου θα απαντούν ειδικά εκπαιδευμένα άτομα.(Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Οι κινηματογραφικές ταινίες μπορούν και αυτές με τη σειρά τους να ευαισθητοποιήσουν και να δώσουν πληροφορίες και ενημέρωση. Η δραματική αναπαράσταση του ψυχικά ασθενή στον κινηματογράφο και το θέατρο εξαρτάται από τις απόψεις των δημιουργών και τις εσωτερικές τους αναπαραστάσεις για την ψυχική ασθένεια. Η σκηνοθετική, σκηνογραφική και υποκριτική σχολή που διαμορφώνει τις απόψεις των καλλιτεχνών – δημιουργών είναι σημαντική για τη διαμόρφωση του ρόλου του ψυχικά ασθενή. Επίσης, οι εσωτερικές αναπαραστάσεις των καλλιτεχνών, που σχετίζονται με τα γνωσιακά τους σχήματα και τις συναισθηματικές τους προβολές μπορούν να διαμορφώσουν ή να εξαλείψουν το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει το ρόλο του ψυχικά ασθενή. Φαίνεται ότι οι αναπαραστάσεις αυτές είναι συχνά ανθεκτικές σε εξωτερικές επιρροές, τόσο γιατί εμπεριέχουν στερεότυπα και προκαταλήψεις για την ψυχική ασθένεια-παρά την ανοχή των καλλιτεχνών στη διαφορετικότητα- όσο και λόγω της επαγγελματικής αντιμετώπισης των καλλιτεχνών, σχετικά με τη συχνή υπόδυση και απόδυση ρόλων και τη διάθεση εντυπωσιασμού από μια μερίδα καλλιτεχνών. Συχνά, μέσα στο κυνήγι των εντυπώσεων, το στερεότυπο της βίας διαποτίζει τους ρόλους ψυχικά ασθενών στον κινηματογράφο και το θέατρο, μεταφέροντας στο ευρύ κοινό μια εικόνα για την ψυχική ασθένεια που οδηγεί στην παραπληροφόρηση. Αντίθετα, άλλες δραματικές συνιστώσες της πορείας ζωής ενός ψυχικά ασθενούς, όπως η απουσία κινήτρων και κοινωνική απομόνωση, δεν επιλέγονται, παρότι είναι περισσότερο χαρακτηριστικές. ( Γιώτης Λ., 2005 ).

Οι δραματικές αναπαραστάσεις του ψυχικά ασθενή θα μπορούσαν να μεταλλαχτούν μέσω κατάλληλα σχεδιασμένης ενημερωτικής παρέμβασης για τους καλλιτέχνες που να στοχεύει στην κατά το δυνατόν λιγότερο στιγματιστική αναπαράσταση μιας ψυχικής ασθένειας. Οι μέθοδοι μιας τέτοιας παρέμβασης θα πρέπει να σχεδιαστούν με βάση κώδικες επικοινωνίας ικανούς να ασκήσουν επιρροή στους καλλιτέχνες, με κεντρικούς άξονες τη συγκινησιακή λειτουργία, τη βιωματική συμμετοχή και την εικονική εντύπωση. (Γιώτης Λ., 2005).

Η ενημέρωση μέσω προβολής μη στιγματιστικών ταινιών ή θεατρικών έργων για την ψυχική ασθένεια μπορεί να αποτελέσει ένα θετικό κοινωνικό πρότυπο. Έτσι, καλλιτέχνες-δημιουργοί, με τις δικές τους βιωματικές εμπειρίες σχετικά με την ψυχική ασθένεια, μπορούν να αποτελέσουν διαμεσολαβητές μηνυμάτων που διαμορφώνουν τη στάση ενός ευρύτερου κοινού γύρω από τα άτομα με ψυχική ασθένεια και να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση του στίγματος για την ψυχική ασθένεια.(Γιώτης Λ., 2005).

Μετά την ταινία RainMan (Ο Άνθρωπος της βροχής) που προβλήθηκε το 1988, η Εθνική Ένωση για τους ψυχικά ασθενείς (ΝΑΜΙ) καθώς και άλλες οργανώσεις ανέφεραν ότι το κοινό έδειχνε μεγαλύτερη αποδοχή και συμπάθεια στα αυτιστικά παιδιά και στους ενήλικες με σχιζοφρένεια. Μια πιο πρόσφατη ταινία, Le Huitieme Jour (Η Όγδοη Μέρα), που πήρε βραβείο στο Φεστιβάλ Κανών το 1996, αναφέρεται σε ένα αγόρι με σύνδρομο Down και θεωρείται ότι συνέβαλε πολύ στην κατανόηση και την ανοχή για τα άτομα με αυτό το σύνδρομο. Η βραβευμένη με Όσκαρ αυστραλέζικη ταινία Shine (Ο Σολίστας), εξέπεμψε πολλά μηνύματα κατά του στίγματος των σοβαρών ψυχικών παθήσεων. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Τα ΜΜΕ δεν έχουν ακολουθήσει την πρόοδο της Ψυχιατρικής σε ό,τι αφορά την προσέγγιση των ψυχικά ασθενών και των προβλημάτων τους. Σήμερα , ζούμε στην εποχή της εικόνας. Ο μέσος Έλληνας περνάει πολλές ώρες μπροστά στην τηλεόραση και με βάση το τι βλέπει διαμορφώνει τόσο τις αντιλήψεις όσο και την καθημερινή του συμπεριφορά. Τα ΜΜΕ αρκούνται να αναπαράγουν τα γνωστά στερεότυπα, στα οποία στηρίζεται ο κοινωνικός αποκλεισμός. Πρόκειται για μια τάση που αφορά όλε στις μειονότητες και τις ευπαθείς ομάδες: αν ένας μετανάστης συλληφθεί για διάρρηξη η είδηση είναι: «Αλβανός έκλεψε πορτοφόλι». Αν ένας ψυχικά ασθενής διαπράξει έγκλημα , θα τονισθεί αμέσως η ιδιαιτερότητά του. Ποτέ δε θα δείτε μια είδηση που να λέει: «Ψυχικά υγιής σκότωσε τη γυναίκα του». Η τηλεοπτική εικόνα τείνει προς τον εντυπωσιασμό και δεν προσφέρεται ιδιαίτερα για προβληματισμούς και νέες προσεγγίσεις στα κοινωνικά προβλήματα. Άλλωστε, «ο τρελός δολοφόνος με το πριόνι» πουλάει και για την εμπορική τηλεόραση αυτό είναι καθοριστικό.( Σ. Κούλογλου, 2003)

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με έρευνα του Ελληνικού Προγράμματος κατά του Στίγματος των Ψυχικών Διαταραχών, οι ελληνικές εφημερίδες αναπαράγουν άκριτα και χωρίς φειδώ το μύθο του βίαιου και επικίνδυνου ψυχασθενούς. Η έρευνα αποδίδει, εμμέσως πλην σαφώς, μεγάλη ευθύνη στο αστυνομικό δελτίο, καθώς σε πολλές από τις ειδήσεις για ανθρωποκτονίες, βιασμούς και εν γένει σοβαρά εγκλήματα εμφανίζεται οι δράστες να είναι «ψυχοπαθείς»προτού ακόμη διαγνωσθεί η νόσος (επικίνδυνος ψυχοπαθής ανάμεσά μας), ενώ σε μεγάλο βαθμό «ενοχοποιεί» και τις αθλητικές σελίδες των εφημερίδων, πολύ περισσότερο τα αθλητικά έντυπα, που δείχνουν πραγματική εμμονή στην ψυχιατρική ορολογία, μεταξύ σοβαρού και αστείου. Τα αθλητικά νέα κρύβουν τα καλύτερα «μαργαριτάρια», όπως για παράδειγμα τα πρωτοσέλιδα «Δέλλας στην οδό της τρέλας», «Τρέλα για την κορυφή». Το λεξιλόγιο εμπλουτίζουν και πολιτικές ή διεθνείς ειδήσεις, ελεύθερα ρεπορτάζ και «αφιερώματα» σε περιοδικά ποικίλης ύλης: «Ο Τόνι Μπλερ τρελάθηκε», «ψυχιατρείο η Ελλάς» (για το παρασκήνιο παραίτησης πρώην υπουργού), «Ιστορίες γραφειοκρατικής τρέλας», «Ο καιρός τρελάθηκε».(ΒΗΜΑ, 2004).

Σύμφωνα με την κ. Οικονόμου Μαρίνα (2004), σε καμιά περίπτωση δεν προσπαθούμε να επιβάλουμε λεξιλόγιο politically correct, το χιούμορ ήταν και θα παραμείνει αποδεκτός τρόπος επικοινωνίας. Γνωρίζουμε όμως ότι η χρήση συγκεκριμένων λέξεων, εκφράσεων ή σχημάτων λόγου μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην αναπαραγωγή μύθων γύρω από την ψυχική ασθένεια. Ως εκ τούτου, στόχος μας είναι να πείσουμε ότι θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να μη χρησιμοποιούνται ψυχιατρικοί όροι με αρνητική χροιά σε ειδήσεις που αναφέρονται σε εντελώς διαφορετικά θέματα, αλλά και να δείξουμε στους ιθύνοντες πως μπορούν να διαχειριστούν μια πληροφορία σχετική με ψυχικώς πάσχοντες χωρίς να στιγματίσουν.

B. Νομικές και Πολιτικές πρωτοβουλίες

Για να μειώσουμε τις διακρίσεις, είναι σημαντικό να δημιουργηθεί καλύτερη νομική προστασία για όσους πάσχουν από ψυχική ασθένεια. Σε κάποιες χώρες τα νομικά μέτρα και οι αποφάσεις των δικαστηρίων συνέβαλαν στην ελάττωση των διακρίσεων κατά των ατόμων με ψυχική νόσο.

Στην Αμερική το νομοθετικό διάταγμα περί μειονεξίας ψηφίστηκε ως νόμος του κράτους τον Ιούλιο του 1990. Αντίστοιχα νομοθετικά διατάγματα ψηφίστηκαν στην Αυστραλία το 1992 (Australian Disability Discrimination Act), το Ηνωμένο Βασίλειο το 1995 (U.K. Disability Discrimination Act), το Χονγκ- Κονγκ το 1995 (Disability Discrimination Ordinance) και στην Ινδία το 1995 (Διάταγμα για Άτομα με Μειονεξίες, Προστασία των Δικαιωμάτων και Πλήρης Συμμετοχή). Αυτές οι νομοθετικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα σωματικών και ψυχικών μειονεξιών και αναφέρονται στις διακρίσεις σε χώρους, όπως η εργασία, η εκπαίδευση, η πρόσβαση στα κτίρια κλπ. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ, 2004).

Στις 8 Φεβρουαρίου του 1992 τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν το ψήφισμα 119. Το ψήφισμα αυτό προβλέπει την υιοθέτηση και διάδοση των «Αρχών για την Προστασία Ατόμων με Ψυχική Ασθένεια και τη Βελτίωση των Υπηρεσιών Φροντίδας Ψυχικής Υγείας».

Οι αρχές αυτές συνοψίζονται σε ένα παράρτημα του ψηφίσματος και καταδεικνύουν την εγρήγορση των Ηνωμένων Εθνών για το ότι:

• η ψυχική ασθένεια αποτελεί μεγάλο δημόσιο πρόβλημα υγείας
• τα άτομα με ψυχική ασθένεια συχνά δε λαμβάνουν την απαιτούμενη φροντίδα υγείας
• η λήψη φροντίδας υγείας για την ψυχική ασθένεια είναι ανθρώπινο δικαίωμα
• η φροντίδα πρέπει να παρέχεται σε όσο το δυνατό περιοριστικές συνθήκες. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ, 2004).

Πολλοί επαγγελματικοί οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένης και της Παγκόσμιας Ιατρικής Εταιρίας, καθώς και της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρίας, έχουν θέσει τις κατευθυντήριες γραμμές του ηθικού κώδικα για παροχή υψηλής ποιότητας φροντίδας για τους ψυχικά ασθενείς.

Το 2003 η χώρα μας στα πλαίσια της Ελληνικής Προεδρίας των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης οργάνωσε συνδιάσκεψη με θέμα «Ψυχική Ασθένεια και Στίγμα στην Ευρώπη:αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της κοινωνικής ενσωμάτωσης και της ισότητας». Οι συζητήσεις αυτής της Συνδιάσκεψης αποτέλεσαν τη βάση για το Συμβούλιο των Υπουργών Απασχόλησης, Κοινωνικής Πολιτικής, Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών της Ευρώπης το οποίο κατέληξε σε συγκεκριμένα συμπεράσματα και πρακτικά εφαρμόσιμες προτάσεις που δημοσιεύτηκαν στην επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποτελούν πολύτιμο οδηγό στον αγώνα για την καταπολέμηση του στίγματος και των διακρίσεων σε βάρος των ψυχικά ασθενών. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ, 2004).

Με την πρωτοβουλία αυτή, η Ελλάδα ως χώρα, έδειξε το ειδικό της ενδιαφέρον για μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από την ψυχική ασθένεια όχι μόνο από την ιατρική – βιολογική σκοπιά, αλλά και κυρίως από την κοινωνική, βάζοντας τα ζητήματα της καταπολέμησης των προκαταλήψεων, του στίγματος και του κοινωνικού αποκλεισμού ως θέματα που πρέπει να απασχολήσουν σοβαρά τις κοινωνίες εκείνες που θέλουν να θεωρούνται ευαίσθητες και δίκαιες, κοινωνίες που δείχνουν σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δεν περιθωριοποιούν αλλά αντίθετα ενθαρρύνουν τις δυνατότητες ένταξης και δράσης όλων ανεξαιρέτως των πολιτών. Η πρωτοβουλία αυτή αποκτά μια ειδική σημασία γιατί η χώρα μας βρίσκεται σε μια κρίσιμη φάση εφαρμογής της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης η οποία έχει κύριους στόχους της τη σταδιακή συρρίκνωση και κατάργηση των μεγάλων ψυχιατρικών ιδρυμάτων και την ανάπτυξη σύγχρονων υπηρεσιών στην κοινότητα ώστε ο ψυχικά ασθενής να παραμείνει στο φυσικό του περιβάλλον ενσωματωμένος στο κοινωνικό γίγνεσθαι ως ενεργός πολίτης. Σε αυτή τη φάση βασικό μέλημα της Μεταρρύθμισης είναι η ανάδειξη και ενεργοποίηση κοινωνικών υποστηρικτικών συστημάτων και η ενίσχυση κινημάτων αλληλεγγύης προς τον ψυχικά ασθενή και την οικογένειά του.(Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Στο πλαίσιο της Ελληνικής Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης έχει σχεδιαστεί η ανάπτυξη ενός πολύπλευρου δικτύου υπηρεσιών στην κοινότητα, που να ανταποκρίνεται στο σύνολο των αναγκών του πληθυσμού της χώρας. Στη Β΄ Φάση του προγράμματος ΨΥΧΑΡΓΩΣ δημιουργούνται Ψυχιατρικά Τμήματα σε Γενικά Νοσοκομεία, Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Μονάδες Στεγαστικής και Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, όπως Ξενώνες, Οικοτροφεία, Προστατευμένα Διαμερίσματα, Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί, Κέντρα Ημέρας κλπ.

Η λειτουργία τους βασίζεται σε μια σύνθετη διεπιστημονική ομάδα (ψυχίατροι, ψυχολόγοι, ψυχιατρικοί νοσηλευτές, εργοθεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, ειδικοί εκπαιδευτές, διοικητικοί και άλλοι), η οποία να εμφορείται από μια νέα ανθρωποκεντρική φιλοσοφία και προσέγγιση των ασθενών, με έμφαση στην εξατομικευμένη αντιμετώπιση, σεβασμό στη διαφορετικότητα και κατοχύρωση της ουσιαστικής κοινωνικής τους ένταξης μέσα από την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και την καταπολέμηση των προκαταλήψεων και του στίγματος. Η νέα αυτή αντίληψη επέβαλε σημαντικές αλλαγές στην εκπαίδευση και τη συνεχιζόμενη κατάρτιση των επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας, αλλά και στις μεθόδους και διαδικασίες μεταφοράς τεχνογνωσίας.(Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2004).

Γ. Ψυχοκοινωνική Εκπαίδευση Οικογενειών.

Δεσπόζουσα θέση στην φαρέτρα των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων κατέχουν οι ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις στις οικογένειες των πασχόντων.

Το βάρος που επάγει η φροντίδα του ασθενούς και μετακυλίεται στους κόλπους της οικογένειας είναι μεγάλο. Πολλές φορές τα μέλη της οικογένειας κατακλύζονται από θυμό, άγχος, θλίψη και ενοχές. Συχνά μέμφονται, στηλιτεύουν τον ασθενή, ερίζοντας μαζί του, άλλες φορές υπερεμπλέκονται παρεμβαίνοντας σε κάθε πτυχή της ζωής του. Η ενδοοικογενειακή ατμόσφαιρα και η επικοινωνία διαταράσσονται. Οι οικογένειες δυσκολεύονται στην επίλυση των καθημερινών προβλημάτων που απορρέουν από τη νόσο, αποφεύγουν την κοινωνική συναλλαγή και απομονώνονται. ( Κολοστούμπης Δημήτριος,2005 ).

Οι ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις παρέχοντας ενημέρωση για τη νόσο και τις σύγχρονες θεραπείες, εκπαίδευση για την απόκτηση δεξιοτήτων αντιμετώπισης του stress, βελτίωσης της επικοινωνίας και αποτελεσματικής επίλυσης των προβλημάτων και υποστήριξη για την αντιμετώπιση του κοινωνικού στίγματος και της απομόνωσης, αποσκοπούν:

1. στην τροποποίηση και ανασκευή των στερεοτύπων των μύθων που στοιχειώνουν τις ψυχικές νόσους,
2. στην μετάδοση έγκυρων γνώσεων για την αιτιολογία, τη θεραπεία, την πορεία και την πρόγνωση της σχιζοφρένειας,
3. στη μείωση των μη ρεαλιστικών προσδοκιών για πλήρη θεραπεία και ταχεία επάνοδο στο προνοσηρό επίπεδο λειτουργικότητας,
4. στην επίτευξη «συμμόρφωσης»στη φαρμακευτική αγωγή και συνεργασίας στη συνεκτική, ολοκληρωμένη, θεραπευτική παρέμβαση,
5. στην ενίσχυση της αυτό-αντιμετώπισης, της δυνατότητας δηλαδή να συμμετέχει ο ασθενής και η οικογένειά του ενεργητικά στην αντιμετώπιση της νόσου. (Κολοστούμπης Δημήτριος,2005).

Υπάρχουν πολλά μοντέλα εφαρμογής της ψυχοεκπαιδευτικής προσέγγισης σε ποικίλα ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα που διαφοροποιούνται και διακρίνονται ανάλογα με τη συμμετοχή ή μη του ασθενούς και τον ομαδικό ή μεμονωμένο χαρακτήρα τους, όπως οι ομάδες συγγενών, ομάδες συγγενών και παράλληλες ομάδες ασθενών, ομάδες πολλαπλών οικογενειών, προγράμματα παρέμβασης σε μεμονωμένες οικογένειες με τη συμμετοχή του ασθενούς κ.α. (Κολοστούμπης Δημήτριος, 2005).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙI.

Προγράμματα ενάντια στο Στίγμα της Ψυχικής Ασθένειας

Α. Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία

Η Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία ξεκίνησε το 1996, ένα παγκόσμιο πρόγραμμα για την καταπολέμηση του στίγματος και των διακρίσεων που συνοδεύουν την πιο σοβαρή ψυχική διαταραχή, τη σχιζοφρένεια, με τίτλο «Open The Doors», με βασικούς στόχους:

1. την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης,
2. τη βελτίωση των αντιλήψεων και στάσεων του κοινού,
3. την ανάπτυξη δράσεων για τη μείωση των προκαταλήψεων και των διακρίσεων. (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ, 2003).

 

Την πρωτοβουλία, το σχεδιασμό και την εν συνεχεία καθοδήγηση του όλου προγράμματος είχε μία τετραμελής διεθνής επιτροπή, αποτελούμενη από τον καθηγητή και τ. πρόεδρο της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρίας Κώστα Στεφανή, τον καθηγητή Narendra Wing, τον καθηγητή J.J. Lopez-Ibor και τον καθηγητή και τότε πρόεδρο της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρίας Norman Santorious ως πρόεδρο της επιτροπής. Η επιτροπή αυτή διαμόρφωσε ένα πλαίσιο δράσεων και ενεργειών και δημιούργησε ομάδες εργασίας με 76 επιστήμονες από όλο τον κόσμο οι οποίοι κατάρτισαν το ενημερωτικό υλικό και σε συνεργασία με ειδικούς φορείς επικοινωνίας χάραξαν την επικοινωνιακή στρατηγική του προγράμματος. Η πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος ξεκίνησε από τον Καναδά. Ακολούθησαν η Αυστρία και η Ισπανία και στην επόμενη φάση, ύστερα από αίτησή της η Ελλάδα. Η Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρία ανέθεσε λοιπόν στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.), τη διαμόρφωση, ανάπτυξη και υλοποίηση του Ελληνικού προγράμματος κατά του Κοινωνικού Στίγματος της Σχιζοφρένειας.           ( Υπουργείο Υγείας- ΜΥΠ,2003).

 

B. Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής

Η Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία ανέθεσε στο Ε.Π.Ι.Ψ.Υ. τη διαμόρφωση, ανάπτυξη και υλοποίηση του Προγράμματος κατά του Κοινωνικού Στίγματος της Σχιζοφρένειας. Το κεντρικό μήνυμα της πανελλαδικής εκστρατείας είναι: «Σχιζοφρένεια: Ας ανοίξουμε τις πόρτες», που στηρίχθηκε στο μήνυμα της διεθνούς εκστρατείας της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας, «Schizophrenia: Open the doors».Το μήνυμα αυτό έχει ένα έντονο συναισθηματικό περιεχόμενο που αντιστρατεύεται τη λογική που θέλει τους ασθενείς «εκτός των τειχών» και σηματοδοτεί το άνοιγμα «στην κοινωνία» και «από την κοινωνία». (Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ, 2003).

 

   Δράσεις

• Έρευνα
• Σεμινάρια, ημερίδες, συνέδρια
• Έκδοση ενημερωτικού-επικοινωνιακού υλικού
• Συνεργασία με μη κυβερνητικές οργανώσεις που μάχονται το στίγμα
• Συνεργασία με τα Μ.Μ.Ε.
• Πολιτιστικά-καλλιτεχνικά δρώμενα
• Γραμμή επικοινωνίας
• Ανάπτυξη δικτύου εθελοντών
• Κυνηγοί στίγματος
• Παρεμβάσεις: I. ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και κινητοποίησης των τοπικών κοινωνιών σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση με στόχο τη συγκρότηση Δικτύων Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

II. Σε ομάδες – στόχους: ασθενείς, οικογένειες, επαγγελματίες ψυχικής υγείας, μαθητές, φοιτητές, αστυνομία, δημοσιογράφους, εργοδότες κ.λ.π.

(Υπουργείο Υγείας-ΜΥΠ,2003).

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIII.

Κυνηγοί Στίγματος

Μία από τις κύριες δράσεις του Ελληνικού Προγράμματος για την Καταπολέμηση του Στίγματος των Ψυχικών Διαταραχών είναι οι «Κυνηγοί Στίγματος». Οι κυνηγοί στίγματος είναι ένα δίκτυο ευαισθητοποιημένων και κινητοποιημένων πολιτών που παλεύει ενάντια σε κάθε μορφή στιγματισμού των ατόμων με ψυχική διαταραχή.

«8 πράγματα που μπορείς να κάνεις για το στίγμα»

1. ΜΑΘΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ

Όσο πιο ενημερωμένος είσαι για την ψυχική ασθένεια, τόσο καλύτερα θα μπορέσεις να αξιολογήσεις και να αντισταθείς σε ανακριβή και αρνητικά στερεότυπα.(ΜΥΠ, 2004).

2. ΑΚΟΥΣΕ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΚΑΠΟΙΑ ΨΥΧΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ

Αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να περιγράψουν τι θεωρούν στιγματιστικό, πως το στίγμα επηρεάζει τη ζωή τους και πως θα ήθελαν να τους βλέπουν και να τους αντιμετωπίζουν.(ΜΥΠ, 2004).

3. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΤΑ ΜΜΕ ΚΑΙ ΕΝΑΝΤΙΩΣΟΥ ΣΕ ΤΥΧΟΝ ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΤΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ.

Ανάφερέ το στο Ελληνικό Πρόγραμμα κατά του Κοινωνικού Στίγματος της Σχιζοφρένειας. Γίνε κι εσύ «κυνηγός στίγματος». Γράψε, τηλεφώνησε ή στείλε e-mail σε αυτούς που ευθύνονται για τα στιγματιστικά μηνύματα και αναφορές, όπως σε δημοσιογράφους, συγγραφείς, εκδότες, κινηματογραφικούς παραγωγούς, διαφημιστές.(ΜΥΠ, 2004).

4. ΕΚΦΡΑΣΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΣΤΙΓΜΑ.

Όταν κάποιος που ξέρεις, κάνει κακή χρήση ενός ψυχιατρικού όρου (όπως σχιζοφρένεια), επισήμανέ το και ενημέρωσέ τον σχετικά με τη σωστή χρήση της έννοιας. Όταν κάποιος μιλάει υποτιμητικά για κάποιον που πάσχει από ψυχική ασθένεια, πει ένα αστείο που γελοιοποιεί την ψυχική ασθένεια ή κάνει απρεπή σχόλια, κάνε τον να καταλάβει ότι αυτό πληγώνει και ότι βρίσκεις τέτοιου είδους σχόλια προσβλητικά και ανεπίτρεπτα.(ΜΥΠ, 2004).

5. ΜΙΛΑ ΑΝΟΙΧΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ.

Αν εσύ ή ένα αγαπημένο σου πρόσωπο έχει κάποια ψυχική ασθένεια, μη φοβηθείς να μιλήσεις στους άλλους γι΄αυτήν. Όσο περισσότερο αποσιωπείται, τόσο πιο πολύ οι

άνθρωποι θα συνεχίσουν να πιστεύουν ότι είναι κάτι για το οποίο θα πρέπει να ντρέπονται και να το κρύβουν.(ΜΥΠ, 2004).

6. ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΜΑΧΟΝΤΑΙ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ.

Πάρε μέρος, γίνε εθελοντής, δώσε χρήματα. Η επιρροή και η αποτελεσματικότητα των οργανώσεων που μάχονται το στίγμα που συνδέεται με την ψυχική ασθένεια, εξαρτώνται από την προσπάθεια και το πάθος των εθελοντών που είναι και η κινητήρια δύναμη αυτών των οργανώσεων. Μην υποτιμάς τη δύναμή σου. Πάρε μέρος κι εσύ στον αγώνα του Ελληνικού Προγράμματος κατά του Κοινωνικού Στίγματος της Σχιζοφρένειας. Σε αυτόν τον αγώνα σε θέλουμε σύμμαχο.(ΜΥΠ, 2004).

7.ΠΡΟΣΕΞΕ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΣ

Οι περισσότεροι, ακόμη και οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, χρησιμοποιούν κάποιες φορές όρους και εκφράσεις που μπορεί να αναπαράγουν το στίγμα.(ΜΥΠ, 2004).

8.ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕ ΝΑ ΕΜΠΛΕΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΣΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ Ή ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΠΙΡΡΟΗ.

Οι πολιτικές που διαιωνίζουν το στίγμα μπορούν και πρέπει να τροποποιηθούν , ενώ νέες πολιτικές που θα υπερασπίζονται τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών θα πρέπει να υιοθετηθούν. Για αυτό το λόγο προσπάθησε να κινητοποιήσεις στον αγώνα κατά του στίγματος τους ανθρώπους με επιρροή, που συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων.(ΜΥΠ, 2004).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIIII 

Επίλογος

Η ψυχική ασθένεια, λοιπόν, είναι μια υπόθεση παγκόσμια, μια υπόθεση οικουμενική που εμφανίζεται σε όλες τις χώρες του κόσμου και σε όλους τους πολιτισμούς. Βέβαιο, επίσης, είναι ότι οι προκαταλήψεις, το στίγμα, οι διακρίσεις φέρουν δυσάρεστα αποτελέσματα τόσο σε ατομικό όσο και σε θεσμικό επίπεδο. Όσον αφορά στην κοινωνία διαταράσσεται η κοινωνική συμβίωση, διασπάται η κοινωνική συνοχή, κυριαρχούν η βία, η εγκληματικότητα και οι κοινωνικές αναστατώσεις, εμποδίζεται η συνεργασία, η συνύπαρξη, η κοινωνική συμβίωση και ως εκ τούτου και η κοινωνική πρόοδος. Όσον αφορά στην πολιτική , υπονομεύεται η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και υποθάλπεται ο ρατσισμός και ο εθνικισμός. Όσον αφορά στον πολιτισμό γενικότερα, ανακόπτεται η πολιτιστική ανάπτυξη καθώς απορρίπτονται μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και εμποδίζεται η επιστημονική αλήθεια.                (Ε. Σουμάκη, 2003).

 

Τα τελευταία χρόνια, ο περιορισμός του στίγματος της ψυχικής νόσου άρχισε να απασχολεί σοβαρά τις οργανώσεις υγείας τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο. Τώρα πλέον γνωρίζουμε ότι η ανάπτυξη θεραπευτικών παρεμβάσεων που θα στοχεύουν, όχι μόνο στην ανακούφιση των ψυχιατρικών συμπτωμάτων, αλλά και στην αντιμετώπιση του στίγματος, θα είναι αποτελεσματικότερες και διαρκέστερες, σε συνδυασμό , βέβαια, με τη σημαντικότατη βοήθεια που μπορεί να προσφέρουν οι οργανωμένες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις στις οικογένειες των ασθενών.              (Α. Καραβάτος, Χ. Ανδρέου,2004).

Χρέος, λοιπόν, όλων μας είναι η συμμετοχή στην προσπάθεια για υπέρβαση των προκαταλήψεων μέσω της παροχής γνώσης και παιδείας αλλά κυρίως μέσω της ενθάρρυνσης για προσωπική συμμετοχή στις διαδικασίες καθώς και στην ανάπτυξη αισθήματος προσωπικής ευθύνης.

Άλλωστε όπως λέει και ο Καβάφης:

« χωρίς περίσκεψη, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ

μεγάλα ή υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.

                                                                        Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νου μου

τρώγει αυτή η τύχη διότι πράγματα

πολλά έξω να κάμω είχον.

Α, όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον

κτιστών ή ήχον. Ανεπαισθήτων

μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω..

 

 

 

Σταμάτης Βασίλειος  Ψυχολόγος M.Sc. – Νοσηλευτής, Επιστημονικός Υπεύθυνος Ε.ΣΥ.Ψ.Υ.Π.Ο.

Κονίδα Βασιλική  Κοινωνική Λειτουργός M.Sc.