Τι είναι το Διαδίκτυο;

Ένα πλέγμα από εκατομμύρια διασυνδεδεμένους υπολογιστές που εκτείνεται σχεδόν σε κάθε γωνιά του πλανήτη και παρέχει τις υπηρεσίες του σε δισεκατομμύρια χρήστες.

Το Διαδίκτυο σήμερα είναι:

  •   Μια τεράστια αγορά γνώσεων και πληροφοριών.
  •   Ο καθένας μας μπορεί να μοιραστεί πληροφορίες με άλλους.
  •   Η  δημιουργία της είδησης παύει να είναι πλέον μονοπώλιο. (π.χ. Blogs-site).
  •   Δεν υπάρχει άμεσος έλεγχος των πληροφοριών που “ανεβαίνουν” στο Διαδίκτυο.

Σήμερα, όλο και πιο πολλοί νέοι έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Σε κάθε ελληνικό σπίτι πια, υπάρχει η δυνατότητα στο παιδί να έρθει σε επαφή με το Διαδίκτυο.

Σύμφωνα με την υπηρεσία του ΟΗΕ ‘International Telecommunication Union’ στην Ελλάδα υπάρχουν:

  • 4,970,700 χρήστες του Διαδικτύου (Ιούνιος 2010), 46.2% του πληθυσμού
  • 2,934,800 χρήστες Facebook (31 Αυγούστου 2010), 27.3% βαθμός διείσδυσης.

Στοιχεία από έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής  του Πανεπιστημίου Αθηνών (2010)

  • Το 78% των μαθητών Ε΄ και ΣΤ΄ δημοτικού χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή .
  •  Το 65% των μαθητών έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
  •  Το 38% των μαθητών σερφάρει στο Διαδίκτυο μόνο του, χωρίς καμιά παρουσία των γονιών τους.
  •  Το 35% των μαθητών έχουν ηλεκτρονικό υπολογιστή στο δωμάτιό τους.
  •  το 66% των μαθητών (34% αγόρια, 32% κορίτσια) παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια (on line, κονσόλα).
  •  Το 39% των μαθητών συνομιλεί με άλλα παιδιά στο Διαδίκτυο.
  • Το 26% ανέφεραν καθημερινή χρήση.
  •  Τα αγόρια χρησιμοποιούσαν το Διαδίκτυο σημαντικά περισσότερο από τα κορίτσια.
  •  Υπήρξε θετική συσχέτιση της χρήσης Διαδικτύου και της διάσπασης προσοχής-υπερκινητικότητας.
  •  18,2% (ένα στα πέντε 15χρονα παιδιά) παρουσίαζαν περιοδικά ή συχνά προβλήματα σχετικά με την κατάχρηση Διαδικτύου (κατάσταση πριν το εθισμό).
  •  1% των παιδιών εμφανίζουν συμπτώματα εξάρτησης από το Διαδίκτυο.

Οι Έλληνες Γονείς βρίσκονται στις πιο χαμηλές θέσεις στον Ψηφιακό Αλφαβητισμό στη Ευρώπη.

Το Διαδίκτυο και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν σε αυτόν, έχει κινητοποιήσει και τον χώρο της ψυχικής υγείας και στην Ελλάδα, για το λόγο αυτό ιδρύθηκε εδώ και λίγα χρόνια (2008), από μια ομάδα επιστημόνων η « Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο». Σκοπός της Εταιρείας είναι η αναγνώριση, η μελέτη και η αντιμετώπιση του εθισμού στο Διαδίκτυο.

Σήμερα πρέπει να τονιστεί ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο δεν αποτελεί αναγνωρισμένη ψυχιατρική διαταραχή στα ταξινομικά συστήματα των ψυχικών νόσων. Η πρώτη χώρα που αναγνώρισε επισήμως τη διαταραχή είναι η Κίνα, τον Νοέμβριο του 2008, ενώ ενδέχεται σύντομα να ακολουθήσει και η Γερμανία κυρίως λόγω της αδυναμίας των ασφαλιστικών φορέων να καλύψουν τις θεραπείες των εθισμένων στο διαδίκτυο.

Η εξάπλωση του φαινομένου είναι παγκόσμια, αφορά όλες τις ηλικιακές και τις κοινωνικές ομάδες. Επί του παρόντος, εκτιμάται ότι περίπου 9 εκατομμύρια Αμερικανοί και δέκα εκατομμύρια Κινέζοι πολίτες μπορούν να χαρακτηριστούν ως εθισμένοι στο διαδίκτυο, με επιπτώσεις στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, που περιλαμβάνουν απώλεια  ελέγχου των παρορμήσεων, έντονη επιθυμία για απόσυρση, κοινωνική απομόνωση, συζυγικά προβλήματα, ακαδημαϊκές αποτυχίες και οικονομικά χρέη. Από όλα τα είδη συμπεριφορικού εθισμού, το διαδίκτυο ξεχωρίζει λόγω των επιπτώσεων που ενδέχεται να επιφέρει σε εκατομμύρια χρήστες στο μέλλον, καθώς η πρόσβαση σε αυτό αυξάνεται σε παγκόσμιο επίπεδο.

Είναι η πληροφορία, γνώση;

Συνηθίσαμε να λέμε ότι ζούμε στην εποχή του Διαδικτύου, της πληροφορίας και της γνώσης, ταυτίζοντάς αυτές όμως άκριτα, καθώς εκλαμβάνουμε συνήθως την πληροφορία ως γνώση. Συνδέονται όμως με δύο διαφορετικές εγκεφαλικές διεργασίες: η πρώτη κυρίως με τη μνήμη και η δεύτερη με ανώτερες νοητικές λειτουργίες, όπως είναι η ανάλυση και η σύνθεση διά της κριτικής και δημιουργικής σκέψης.

Αυτό το ερώτημα έχει πολλές πλευρές που, σήμερα, δεν μπορούμε να το αναλύσουμε. Αυτό που θα ήθελα να τονίσω, είναι οι «παγίδες» που κρύβονται μέσα στο Διαδίκτυο, και, κυρίως, έχει να κάνει με την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των αναζητούμενων πληροφοριών και πως επηρεάζει τον δέκτη. Για παράδειγμα, στο τομέα της ψυχικής υγείας, αρκετές φορές συναντάμε το παρακάτω φαινόμενο: της αγωνιώδους προσπάθειας ασθενών να «μάθουν» περισσότερα πράγματα για την ασθένειά τους παρεκκλίνοντας πολλές φορές από την ιατρική φροντίδα, επηρεασμένοι από την αποσπασματική πληροφορία που συλλέγουν, ή από την ανεξέλεγκτη διαφήμιση διαφόρων μπλογκ που αφορούν λ.χ. την υγεία, τη διατροφή, την εκπαίδευση κ.ά.

Σε ότι αφορά τους παράγοντες που οδηγούν στον εθισμό του παιδιού και του εφήβου στο Διαδίκτυο, έχει διατυπωθεί η άποψη, πως μπορεί να είναι και αποτέλεσμα και άλλων ψυχικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας και κοινωνική φοβία, μεταξύ άλλων.

Βλέπουμε ότι μπορεί να υπάρχει κατάθλιψη, υπέρ – κινητικότητα και διάσπαση προσοχής ή και επιθετική συμπεριφορά. Μάλιστα, τονίζεται ότι, σε κάποιες από τις περιπτώσεις αυτές μπορεί να χρειαστεί και φαρμακοθεραπεία προκειμένου να αντιμετωπιστούν παράλληλα οι δύο διαταραχές.

Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, δεν έχει διαπιστωθεί ευθεία σύνδεση ψυχικών-συναισθηματικών δυσκολιών με τη υπερβολική χρήση του Διαδικτύου. Τα τελευταία χρόνια πολλές έρευνες εστιάζονται προς αυτή τη κατεύθυνση, δηλαδή αν και σε ποιο βαθμό η υπερβολική χρήση του Διαδικτύου προκαλεί συναισθηματικές δυσκολίες στα παιδιά και στους έφηβους. Φαίνεται όμως να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ αυτών των δύο παραγόντων.

Έχοντας υπόψη το προλαμβάνειν από το θεραπεύειν, οι γονείς θα πρέπει να αρχίσουν να ανησυχούν όταν δουν το παιδί τους να έχει τις παρακάτω συμπεριφορές:

  • —  Το παιδί ξεχνιέται συχνά στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που αναλώνει σε αυτόν.
  • —  Ασχολείται συνεχώς µε το Ίντερνετ ή µε δραστηριότητες σχετικές µε αυτό, παραμελώντας συχνά τις υποχρεώσεις του στο σπίτι και στο σχολείο.
  • —  Προτιµά τα παιχνίδια στο Διαδίκτυο, από το να συναντά φίλους του, µε αποτέλεσµα να απομονώνεται.
  • —  Πέφτει η απόδοσή του στο σχολείο.
  • —  Λειτουργεί αµυντικά και εχθρικά όταν κάποιος φέρνει τη συζήτηση στο θέµα του Διαδικτύου.
  • —  Το διαδίκτυο το απασχολεί ακόµα και την ώρα που τρώτε ή την ώρα που διαβάζει ή όταν βρίσκεται στον κινηματογράφο.
  • —  Αντιδρά πολύ νευρικά θυµωµένα ή επιθετικά όταν κάποιος το διακόπτει από το παιχνίδι ή από τη συζήτηση που είχε online.
  • —  Ξενυχτά συχνά για να μένει  συνδεδεμένος / συνδεδεμένη στο Διαδίκτυο. – Λέει συχνά «καλά, θα παίξω µόνο ένα λεπτό ακόµη».
  • —  Έχει πει αρκετές φορές συνειδητά ότι πρέπει να μειώσει τις ώρες που περνά συνδεδεμένο στο διαδίκτυο αλλά έχει αποτύχει να τηρήσει το χρονοδιάγραμμα που όρισε µόνος / μόνη, χωρίς καμία πίεση.
  • —  Κρύβει από τους γονείς πόσες ώρες περνά στο Διαδίκτυο και συχνά δεν το οµολογεί ούτε στον εαυτό του.
  • —  ∆είχνει άγχος, ανησυχία, εξάρσεις θυµού ή βίας ή καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δεν παίζει στο διαδίκτυο. (κρατήστε αυτό το τελευταίο)

Τα παιδιά και οι έφηβοι που ξοδεύουν πολλές ώρες στο Διαδίκτυο, διατρέχουν κίνδυνο να εμφανίσουν ή να συνυπάρχουν οι παρακάτω δυσκολίες.

  1. Κατάθλιψη
  2. Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής  και υπερκινητικότητας (Δ.Ε.Π.Υ.)
  3. Κοινωνική απομόνωση
  4. Επιθετικότητα

Τα συμπτώματα κατάθλιψης σε παιδιά και εφήβους είναι:

  • καταθλιπτική ή ευερέθιστη διάθεση
  •  απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης
  •  ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση
  •  μειωμένη ικανότητα για σκέψη και συγκέντρωση
  •  καθημερινή κόπωση ή απώλεια ενέργειας

Τα συμπτώματα ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας είναι:

  • Δυσκολία συγκέντρωσης σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα
  •  Η προσοχή μεταπηδά από τη μία ασχολία στην άλλη και σπάνια ολοκληρώνουν αυτό που άρχισαν
  •  Γνωρίζουν ποιες πληροφορίες είναι σημαντικές, απλώς δυσκολεύονται να εστιάσουν την προσοχή τους σε αυτές για μεγάλο διάστημα
  •  Αυξημένη κινητική δραστηριότητα και ομιλία

Η τεχνολογία, υπό την ψευδαίσθηση ότι μας επιτρέπει να επικοινωνούμε καλύτερα με τους ανθρώπους, στην πραγματικότητα μας απομονώνει από τις αληθινές, ανθρώπινες σχέσεις, σε μία εικονική πραγματικότητα η οποία είναι απλά μία φτωχή απομίμηση του πραγματικού κόσμου.

Τα συμπτώματα κοινωνικών προβλημάτων και επιθετικότητας είναι:

  • Δεν βγαίνει έξω με τους φίλους του.
  • Αποσύρεται από τις επαφές με μέλη της οικογένειας του και τους φίλους του.
  • Μείωση ευχαρίστηση από ομαδικές-κοινωνικές δραστηριότητες.
  • Γίνεται πιο εσωστρεφής.
  • Κίνδυνοι παραβατικής συμπεριφοράς λόγω «ανωνυμίας» που παρέχει το Διαδίκτυο.
  • Επιθετικότητα (λεκτική – σωματική).

Πώς μπορούν οι γονείς να προστατεύσουν τα παιδιά τους;

  • Εξερευνήστε μόνοι ή παρέα με το παιδί σας το Διαδίκτυο. Μόνο έτσι θα μπορείτε να καταλάβετε τι σας λέει το παιδί σας όταν σας ζητά βοήθεια για κάτι που συνέβη στο Ίντερνετ!
  • Μην απαγορεύετε στα παιδιά την πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
  • Εξηγείτε τους τον λόγο που δεν επιτρέπετε συγκεκριμένες ενέργειες ή ιστοσελίδες.
  • Βάλτε τον υπολογιστή στο σαλόνι και κάντε το Διαδίκτυο οικογενειακή υπόθεση.
  • Βρείτε ιστοχώρους κατάλληλους για τα παιδιά σας με επιμορφωτικό και ψυχαγωγικό περιεχόμενο και πλοηγηθείτε σε αυτούς τους χώρους μαζί.
  • Μάθετε στα παιδιά σας να σας εμπιστεύονται και να σας μιλάνε για τις διαδικτυακές τους δραστηριότητες και τους διαδικτυακούς τους φίλους.
  • Μάθετε στα παιδιά σας να προστατεύουν την ιδιωτική τους ζωή στο Διαδίκτυο, όπως κάνουν και στον πραγματικό κόσμο.

Χρήσιμες Ηλεκτρονικές Διευθύνσεις

Βασίλειος Κ. Σταμάτης

Ψυχολόγος M.Sc.

Η εισήγηση αυτή παρουσιάστηκε σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε από το Σύλλογο Γονέων & Κηδεμόνων Γυμνασίου-Λυκείου Θέρμου, στις 17/2/2013.